Zdjęcie dodane przez KATRIN BOLOVTSOVA
Potrzeba nowych regulacji
Od dnia 12 lipca 2020 r. bezpośrednio obowiązuje na terenie Unii Europejskiej rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1150 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie propagowania sprawiedliwości i przejrzystości dla użytkowników biznesowych korzystających z usług pośrednictwa internetowego (zwanym dalej: „rozporządzeniem P2B” lub „rozporządzenie platform-to-business”)[1]. Rozporządzenie P2B jest tak naprawdę pierwszym w historii zbiorem przepisów mających na celu stworzenie sprawiedliwego, przejrzystego
i przewidywalnego otoczenia biznesowego dla mniejszych przedsiębiorców na platformach internetowych.
Rozporządzenie P2B nakłada określone obowiązki na dostawców usług pośrednictwa internetowego, takich jak np.:
- platformy sprzedażowe,
- serwisy społecznościowe,
- wyszukiwarki internetowe,
- sklepy z aplikacjami
ponieważ korzystają z nich także inni przedsiębiorcy, określani jako użytkownicy biznesowi, w celu nawiązania relacji z konsumentem jako odbiorcą końcowym ich usług. Kluczowym założeniem i celem rozporządzenia platform-to-business jest pełna transparentność i możliwie szeroki zakres informacji przy świadczeniu usług pośrednictwa.
Kolejnym ważnym aktem prawnym, który bezpośrednio obwiązuje na terenie Unii Europejskiej od 2 maja 2023 r. jest rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/1925 z dnia 14 września 2022 r. w sprawie kontestowalnych i uczciwych rynków w sektorze cyfrowym oraz zmiany dyrektyw (UE) 2019/1937 i (UE) 2020/1828 (zwanym dalej: „aktem o rynkach cyfrowych” lub ang. Digital Market Act „DMA”)[2].
Akt o rynkach cyfrowych zawiera zdefiniowane, obiektywne kryteria kwalifikowania dużej platformy internetowej jako podmiotu kontrolującego dostęp do informacji i usług, a także zawiera zbiór zasad dla dużych platform, które zostały zdefiniowane jako tzw. „gatekeeperzy” („strażnicy dostępu”). DMA definiuje strażników dostępu, którzy świadczą tzw. podstawowe usługi platformowe, aby podmioty te nie wykorzystywały swojej pozycji rynkowej do choćby faworyzowania własnych produktów lub uniemożliwiania użytkownikom instalowania aplikacji zewnętrznych. Takie działanie ograniczałoby konkurencyjność dostępu danej usługi czy produktu na rynku.
W dniu 6 września 2023 r. Komisja Europejska wyznaczyła strażników dostępu następującym platformom: Alphabet (Google), Amazon, Apple, ByteDance (Tik-Tok), Meta (Instagram i Facebook) oraz Microsoft.
Dostosowanie polskich przepisów do unijnych regulacji
Ministerstwo Rozwoju i Technologii prowadzi prace nad projektem ustawy mającej zapewnić łatwiejsze wykonywanie rozporządzenia P2B oraz Aktu o rynkach cyfrowych. Został opublikowany w tym zakresie projekt ustawy z dnia 17 kwietnia 2024 r. o zmianie niektórych ustaw w celu zapewnienia stosowania przepisów unijnych poprawiających funkcjonowanie rynku wewnętrznego (zwanej dalej jako: ustawa „nowelizująca” lub „nowelizacja”)[3].
Rozporządzenie P2B zgodnie z treścią art. 15 zobowiązuje państwa członkowskie do dostosowania regulacji krajowych poprzez ustanowienie przepisów określających środki mające zastosowanie w przypadku naruszeń przepisów rozporządzenia P2B, wskazując przy tym, że środki muszą być jednocześnie skuteczne, proporcjonalne i odstraszające.
Rada Ministrów w III kwartale 2024 r. planuje przyjąć opracowywaną przez Ministerstwo Rozwoju i Technologii przedmiotową nowelizację, która ma za zadanie wsparcie polskiego systemu prawnego w egzekwowaniu rzeczonych rozporządzeń unijnych.
Zakres nowelizacji
Wypracowane już regulacje w prawie unijnym, które na skutek planowanej nowelizacji, mają zostać dostosowane do polskiego systemu prawa, a następnie wejść do obrotu prawnego, wprowadzą zmiany w takich aktach prawnych, jak:
- Ustawa z 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji[4].
- Ustawa z 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów[5].
- Ustawa z 21 października 2016 r. o umowie koncesji na roboty budowlane lub usługi[6].
- Ustawa z 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych[7].
Dostosowanie polskich przepisów do obowiązujących rozporządzeń unijnych skutkować będzie przede wszystkim:
- wprowadzeniem ścieżki dochodzenia roszczeń przez użytkowników biznesowych
i użytkowników korzystających ze strony internetowej w celach biznesowych
w przypadku stosowania nieuczciwych praktyk rynkowych przez dostawców usług pośrednictwa internetowego i dostawców wyszukiwarek internetowych; - wprowadzeniem efektywnej współpracy z Komisją Europejską w zakresie identyfikacji naruszeń dokonywanych na rynkach cyfrowych oraz nadanie organom krajowym uprawnień do prowadzenia w tym zakresie postępowań wyjaśniających oraz wspierania Komisji Europejskiej w jej czynnościach na terytorium RP.
Przechodząc do planowanych kluczowych zmian dla przedsiębiorców w zakresie konkretnych przepisów prawa, wskazać należy, że w ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji pojawi się nowe brzmienie definicji przedsiębiorcy. Aktualnie przedsiębiorcami w rozumieniu ustawy są osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, które, prowadząc chociażby ubocznie, działalność zarobkową lub zawodową, uczestniczą w działalności gospodarczej.
W nowej wersji definicji wskazuje się, że do grona przedsiębiorców należeć będą również użytkownicy biznesowi i użytkownicy korzystający ze strony internetowej w celach biznesowych w rozumieniu rozporządzenia P2B.
Nowe czyny nieuczciwej konkurencji
Do czynów nieuczciwej konkurencji wymienionych w art. 3 ust. 2 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji należeć mają również działania w zakresie usług pośrednictwa internetowego i wyszukiwarek internetowych, w rozumieniu rozporządzenia P2B, naruszające przepisy tego właśnie rozporządzenia.
Natomiast dodany art. 17h w ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji rozszerzy katalog czynów nieuczciwej konkurencji o działanie w zakresie usług pośrednictwa internetowego i wyszukiwarek internetowych, naruszające przepisy rozporządzenia P2B, w szczególności w odniesieniu do wynikających z niego obowiązków w zakresie:
1) warunków korzystania z usług;
2) warunków ograniczenia, zawieszenia i zakończenia świadczenia usług;
3) określenia i opisu parametrów plasowania;
4) opisów zróżnicowanego traktowania;
5) zapewnienia wewnętrznego systemu rozpatrywania skarg.
Poprawa środowiska prawnego dla przedsiębiorców dostarczających swoje towary
i usługi na platformach internetowych
Obecnie najwięksi dostawcy usług pośrednictwa internetowego mają znacznie większą decyzyjność w stosunkach biznesowych, ponieważ w praktyce często spotkać można działania podejmowane przez te podmioty oparte w zasadzie na jednostronnym „narzucaniu” konkretnych warunków współpracy, co bez wątpienia można uznać za niesprawiedliwe i szkodliwe działanie dla użytkowników biznesowych.
Takie jednostronne określenie warunków łączących dostawców usług pośrednictwa internetowego i dostawców wyszukiwarek internetowych, a także użytkowników biznesowych, mogłoby prowadzić do sytuacji, w których użytkownicy biznesowi mieliby ograniczone możliwości dochodzenia roszczeń w przypadku, gdy jednostronne działania dostawców tych usług prowadziłyby do powstania sporu.
Na różnych rynkach niestety występuje zjawisko wykorzystywania pozycji dominującej. Rynek cyfrowy także boryka się z tym problemem. Dotyczy to sytuacji, w której konkretny usługodawca proponuje różne usługi w jednym miejscu. Najłatwiej zobrazuje to przykład serwisów społecznościowych. Każdy z nas znajdzie tam liczne oferty określonych usług i produktów, gdzie często można od razu dokonać zakupu. Dlatego dany serwis pełni również funkcję platformy sprzedażowej.
Innym przypadkiem działania mającego na celu wykorzystanie pozycji dominującej jest prowadzenie kilku pozornie podobnych serwisów czy platform, powszechnie uznawanych za konkurentów, a w rzeczywistości skupiających się wokół jednego lub kilku bezpośrednio współpracujących podmiotów, które uzyskują wzajemne korzyści.
Powyższe działania w połączeniu z innymi nieuczciwymi praktykami prowadzą do utrzymania i wykorzystywania pozycji dominującej przez zamknięty krąg podmiotów. Prowadzi to do uzależnienia użytkowników biznesowych od ogromnych dostawców usług pośrednictwa internetowego.
W uzasadnieniu do projektu nowelizacji zauważono ten problem – w szczególności zależność mikroprzedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsiębiorstw od dostawców usług cyfrowych. Zatem, zdaniem autorów nowelizacji, konieczne jest wprowadzenie zmian ograniczających wykorzystywanie przez dostawców usług cyfrowych dominującej pozycji w stosunku do ich użytkowników.
Zwiększenie poziomu przewidywalności prawa
Zaproponowane zmiany w nowelizacji będą stanowiły kolejny element w budowie jednolitego systemu przepisów dotyczących działalności poszczególnego przedsiębiorcy czy też zwykłego użytkownika. Takie działanie może w przyszłości mieć wpływ na poprawę warunków wykonywania działalności gospodarczej, zachęcać do jej założenia, a następnie rozwijania w świecie internetu. Będzie to łatwiejsze po wdrożeniu usprawnień w tym środowisku biznesowym.
Brak regulacji prawnych lub występowanie bardzo skomplikowanych praw, polegających na licznych odesłaniach do różnego rzędu aktów prawnych, także międzynarodowych, powoduje poczucie ryzyka i niepewności wśród przedsiębiorców. Takie obawy próbuje się ograniczyć i ostatecznie wyeliminować, właśnie poprzez wprowadzenie planowanej nowelizacji, aby każdy mógł w sposób jasny i dokładny oszacować potencjał gospodarczy i ryzyko związane z konkretnym przedsięwzięciem w sieci. Natomiast jeżeli już dany przedsiębiorca prowadzi taką działalność, nowelizacja zapewni większe poczucie stabilności prawa i możliwości dotyczących zgłaszania naruszeń i dochodzenia swoich praw na ujednoliconej drodze sądowej.
Wpływ proponowanych zmian na relacje platform internetowych i ich klientów
Na skutek możliwości pełnego egzekwowania rozporządzenia P2B i DMA, unijny rynek cyfrowy ma zostać obszarem otwartej konkurencji, wolnym od wykorzystywania pozycji przez największych cyfrowych potentatów. Za zapewnienie tych rzeczy mają ponosić odpowiedzialność m.in. wspomniani wcześniej strażnicy dostępu.
Skuteczne dochodzenie praw przez użytkowników biznesowych i użytkowników korzystających z usług dużych dostawców pośrednictwa internetowego i wyszukiwarek internetowych będzie skutkowało przeciwdziałaniem nieuczciwym praktykom. To natomiast przełoży się na większą konkurencyjność poszczególnych przedsiębiorstw, co z kolei będzie miało prawdopodobnie pozytywny wpływ na dostępność i konkurencyjność danej usługi dla każdego indywidualnego odbiorcy. Równy dostęp dla przedsiębiorców i konsumentów może spowodować obniżenie cen wybranych usług i towarów, ponieważ „zdrowa konkurencja” może zweryfikować wcześniejsze sztywne ceny za dany towar, często ustalane pomiędzy największymi dostawcami.
Dla użytkowników biznesowych korzystających z usług pośrednictwa internetowego nowelizacja ma pomóc w walce z takimi działaniami jak m.in.:
- nienależycie komunikowane i podejmowane przez dostawców zmiany w regulaminie korzystania z usług;
- nieudzielanie użytkownikom biznesowym informacji o zawieszeniu lub usunięciu ich konta lub niekomunikowanie przyczynach takich działań;
- brak publikacji lub niewłaściwe sformułowanie ogólnych zasad dotyczących przetwarzania danych;
- niejasne zasady pozycjonowania lub nawet jawna dyskryminacja użytkowników biznesowych i faworyzowanie podobnych, własnych produktów czy usług.
Egzekwowanie nowych przepisów – instytucje
Nowelizacja ma dać użytkownikom biznesowym i użytkownikom korzystającym ze strony internetowej w celach biznesowych narzędzia do skutecznego dochodzenia roszczeń przeciwko dostawcom usług pośrednictwa internetowego, którzy stosują nieuczciwe praktyki rynkowe. Zgodnie z założeniami nowelizacji, roszczenia w związku z naruszeniem przepisów rozporządzenia P2B będą mogły być dochodzone w ramach postępowania prywatno-skargowego przed sądami własności intelektualnej. Nowelizacja nie przewiduje penalizacji przepisów rozporządzenia P2B w stopniu wykraczającym poza już obowiązujące przepisy prawa.
Wskazanie przykładowego katalogu czynów nieuczciwej konkurencji dotyczących usług pośrednictwa internetowego i wyszukiwarek internetowych, naruszających przepisy rozporządzenia P2B, pozwoli przedsiębiorcom na łatwiejsze dochodzenie swoich praw przed sądem.
Zakwalifikowanie naruszeń rozporządzenia P2B jako czynu nieuczciwej konkurencji, w ramach relacji między operatorem platformy internetowej a przedsiębiorcą korzystającym z usługi pośrednictwa, stanowić będzie podstawę prawną dochodzenia roszczeń przed sądami krajowymi. W takim przypadku, na podstawie art. 18 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, możliwe będzie wystąpienie z roszczeniem o zaniechanie oraz usunięcie skutków czynów nieuczciwej konkurencji czy też o wypłatę odszkodowania.
W zwiększeniu transparentności, dotyczącej możliwości dochodzenia roszczeń przez przedsiębiorców, ma pomóc przyszła opcja zwrócenia się przez nich do ministra właściwego do spraw gospodarki o udzielenie niezbędnych informacji w związku z naruszeniem przepisów rozporządzenia P2B przez dostawcę usług pośrednictwa internetowego lub dostawcę wyszukiwarki internetowej. Minister ten powinien przekazać przedsiębiorcy informacje o przysługujących mu uprawnieniach oraz postępowaniu przed sądem w razie dokonania czynu nieuczciwej konkurencji.
W związku z wejściem w życie aktu o rynkach cyfrowych dojdzie także do rozszerzenia kompetencji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Zgodnie z założeniami projektu Prezes UOKiK ma zyskać m.in. uprawnienie do przeprowadzenia z własnej inicjatywy badania w sprawie nieprzestrzegania określonych w akcie o rynkach cyfrowych obowiązków strażnika dostępu oraz do przyjmowania zawiadomień w przedmiocie nieprzestrzegania aktu. Ponadto Prezes UOKiK będzie zapewniał współpracę z Komisją Europejską, mając na celu z jednej strony wymianę informacji, w tym przede wszystkim informowanie Komisji Europejskiej o możliwych naruszeniach przepisów aktu o rynkach cyfrowych występujących na terytorium RP, z drugiej strony będzie wspierał Komisję Europejską w toku podejmowanych przez nią czynności na terytorium RP. Prezes UOKiK będzie również wspierać Komisję Europejską w zakresie badań rynku mających na celu:
- wskazanie kolejnych strażników dostępu,
- informowanie o systematycznym niewypełnianiu obowiązków przez strażników dostępu,
- wskazywanie nowych usług i nowych praktyk.
Podsumowanie
Przygotowywaną nowelizację należy ocenić bardzo pozytywnie, umożliwi ona bowiem konkretne działanie mające na celu eliminację nieuczciwych praktyk rynkowych w intrenecie.
Od 17 lutego 2024 r. obowiązuje rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 2022/2065 w sprawie jednolitego rynku usług cyfrowych oraz zmiany dyrektywy 2000/31/WE, określane jako „Akt o usługach cyfrowych”[8], co razem z omawianą w tym artykule nowelizacją sprzyjać będzie ujednoliceniu i uszczelnieniu przez normy prawne działań podejmowanych w internecie.
Projekt nowelizacji znajduje się obecnie na etapie konsultacji społecznych, a planowany termin skierowania go do Sejmu pod głosowanie to druga połowa 2024 r. Szacuje się, że ustawa wejdzie w życie z dniem następującym po dniu ogłoszenia, co jest istotne w celu szybkiego dostosowania polskich przepisów do prawa unijnego.
radca prawny Damian Lipiński
Kancelaria Prawna GFP_Legal | Grzelczak Fogel i Partnerzy | Wrocław
[1] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1150 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie propagowania sprawiedliwości i przejrzystości dla użytkowników biznesowych korzystających z usług pośrednictwa internetowego (Dz. U. UE. L. z 2019 r. Nr 186, str. 57).
[2] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/1925 z dnia 14 września 2022 r. w sprawie kontestowalnych i uczciwych rynków w sektorze cyfrowym oraz zmiany dyrektyw (UE) 2019/1937 i (UE) 2020/1828 (akt o rynkach cyfrowych) (Dz. U. UE. L. z 2022 r. Nr 265, str. 1).
[3] Projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu zapewnienia stosowania przepisów unijnych poprawiających funkcjonowanie rynku wewnętrznego.
[4] Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1233).
[5] Ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 594).
[6] Ustawa z dnia 21 października 2016 r. o umowie koncesji na roboty budowlane lub usługi (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 140).
[7] Ustawa z dnia 11 września 2019 r. - Prawo zamówień publicznych (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1605 z późn. zm.).
[8] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) w sprawie jednolitego rynku usług cyfrowych oraz zmiany dyrektywy 2000/31/WE (akt o usługach cyfrowych) (Dz. U. UE. L. z 2022 r. Nr 277, str. 1 z późn. zm.).